Dwie największe bazyliki chrześcijańskie w Rzymie przypominają po dziś dzień o życiu i działalności dwu wielkich apostołów Kościoła, św. Piotra i św. Pawła: Bazylika św. Piotra w Watykanie została wzniesiona nad grobem św. Piotra, olbrzymia Bazylika św. Pawła za Murami drugi pod względem wielkości kościół rzymski po Bazylice św. Piotra wznosi się nad miejscem ostatniego spoczynku św. Pawła. Obie świątynie nawiedzają co roku nieprzeliczone rzesze pielgrzymów. Kult książąt apostołów w ciągu dwu tysięcy lat nigdy nie osłabł. Kościół katolicki ustanowił wspomnienie obu apostołów w jednym dniu. Co prawda Piotr i Paweł nie umarli tego samego dnia prawdopodobnie nawet nie w tym samym roku, ale ich losy są ściśle ze sobą związane. Często krzyżowały się ich drogi, czasem biegły nawet równolegle i obaj ponieśli podobną śmierć męczeńską w tym samym mieście. Według innej tradycji, 29 czerwca stał się dniem obu apostołów dlatego, że 29 czerwca 258 r. zabrano szczątki Piotra i Pawła z ich grobów ze względu na niebezpieczeństwo zbezczeszczenia przez cesarską konfiskatę. Wydarzenie to spowodowało tak znaczny rozwój kultu Piotra i Pawła, że o tym, kiedy apostołowie umarli i kiedy zostali pochowani, zupełnie zapomniano.

Piotr, który najpierw nazywał się Szymon, był człowiekiem żonatym i mieszkał z najbliższymi w Kafarnaum, gdzie zarabiał na życie łowieniem ryb. Jego bratem był Andrzej, uczeń Jana Chrzciciela. Gdy Jezus dał się poznać jako prawdziwy Mesjasz, obaj pośpieszyli do Niego. Obu powołał Jezus na swoich apostołów, a do Szymona rzekł: Ty jesteś Piotr, czyli Skała, i na tej Skale zbuduję mój Kościół. I tak Szymon stał się Piotrem, a później głową Kościoła, pierwszym papieżem.

Już wkrótce Piotr zdobył w Jerozolimie znaczącą pozycję, a mocą udzieloną i jemu, i innym apostołom przez Jezusa, dokonywał wielu cudów. Wygłaszał żarliwe kazania, podejmował wiele podróży misyjnych. Szczególnie owocnie działał w Antiochii i w Azji Mniejszej; później przybył do Rzymu gdzie wtedy panował cesarz Neron.

Również w Rzymie Piotr chciał głosić słowo Boże. Jednakże cesarz Neron kazał go uwięzić i skazał n śmierć na krzyżu. Jedynym komentarzem Piotra do tego wyroku według, legendy były słowa, że chce być ukrzyżowany głową w dół, ponieważ nie jest godzien umrzeć tak jak Jezus. Nawet westchnienie żalu za odchodzącym życiem, nawet słowo skargi nie pojawiły się na jego ustach, kiedy w 64 (albo 67) r. w rzymskim cyrku Neron zawisł na krzyżu głową w dół.

W Rzymie Piotr znów w spotkał się z Pawłem, z którym tak wiele go łączyło, jakkolwiek w ciągu kilkudziesięciu lat ich znajomości wiele również dzieliło. Paweł przyszedł na świat ok. 10-5 r. przed Chrystusem w Tarsie (dziś Turcja); był synem faryzeusza, a dano mu na imię; Szaweł (Sani). Odziedziczył po swym zamożnym ojcu zawód tkacza namiotów. Szaweł był człowiekiem wykształconym, uczył sięu najlepszych nauczycieli żydowskich, m.in. u Gamaliela. Był fanatycznym prześladowcą chrześcijan i ok. 40 r. brał udział w ukamienowaniu św. Szczepana przed bramą Jerozolimy. W drodze do Damaszku, gdzie polecono Szawłowi zorganizować nowe prześladowania chrześcijan, ukazał mu sięChrystus. Porażony tym wydarzeniem Szaweł padł ociemniały na ziemię i jak podają Dzieje Apostolskie musiano doprowadzić go do Damaszku; tam uczeń Jezusa Ananiasz, ochrzcił Szawła, po czym odzyskał on wzrok.

Uciekając przed ścigającymi go nieprzyjaciółmi, Paweł (tak teraz sięnazywał) udał się do Arabii, gdzie przygotowywał siędo nawracania pogan. Później znaczną częśćżycia tego neofity wypełniły wielkie podróże misyjne. W wielu krajach zakładał gminy chrześcijańskie, pokonywał największe przeszkody i żadna z zaistniałych sytuacji, nawet pozornie nie do rozwiązania, nie była w stanie odwieść go od obranej drogi. Paweł był kilkakrotnie biczowany, nawet kamienowany, częstoteż cierpiał głód i pragnienie aż do granic wytrzymałości.

Około 61 r. Paweł przybył do Rzymu, być może jako więzień, i jak głosi legenda wraz z Piotrem dotarł przed oblicze Nerona. W końcu i Paweł został skazany przez tego okrutnego władcę na śmierć. W miejscu, gdzie w 67 r. został stracony, wytrysnęły podobno trzy źródła: w trzech punktach, których dotknęła spadająca głowa apostoła (po włosku: tre fontane trzy fontanny). Później zbudowano tutaj kościół św. Pawła u Trzech Fontann (S. Paolo alle Tre Fontane).

Zwłoki Piotra i Pawła złożono ponoć najpierw na cmentarzu i tutaj w IV w. powstał kościół św. Sebastiana u Katakumb (Via Appia Antica), poświęcony w IX w. św. Sebastianowi. Według innej wersji św. Piotr został pochowany na cmentarzu na zboczach wzgórza watykańskiego. Nad tym grobem cesarz Konstantyn Wielki kazał zbudować w IV w. wspaniałą bazylikę. W niej to w 800 r. Karol Wielki został ukoronowany na cesarza. Ponieważ z upływem wieków świątynia ta popadała coraz bardziej w ruinę, papież Mikołaj V polecił dokonać całkowitej jej renowacji, do której przystąpiono w latach 1452-54. Prace trwały prawie 175 lat. W 1626 r.

Również pierwotny kościół wzniesiony nad późniejszym grobem św. Pawła sięga czasów cesarza Konstantyna. Cesarze Walentynian II i Teodozjusz kazali w 386 r. zastąpić niewielki kościół olbrzymią, pięcionawową, bazyliką, której budowa ciągnęła się aż do połowy V w. Ta wczesnochrześcijańska świątynia św. Pawła za Murami przetrwała przez stulecia rozmaite zawirowania dziejowe, aż w 1823 r. straszliwy pożar obrócił ją w znacznej części w popiół i zgliszcza. Papież Leon XII polecił zbudować nowy kościół, pokrywający się wymiarami z wcześniejszym. Pod ołtarzem głównym z pięknym neogotyckim tabernakulum znajduje się dzisiaj Confessio z relikwiami apostoła Pawła.

Kult/zwyczaje

Piotr: Kult św. Piotra jest poświadczony na Zachodzie mniej więcej od połowy III w. W IV w. istniały już kościoły pod jego wezwaniem w Konstantynopolu i w Rawennie. Większość kościołów biskupich na Zachodzie aż po XII w. nosiła imię tego księcia apostołów. W Kościele katolickim jest kilka świąt św. Piotra; oprócz 29 czerwca: 22 lutego, Katedry św. Piotra, święto wprowadzone w IV w. w Rzymie, a od 1960 r. obchodzone jako pamiątka przekazania władzy pasterskiej Piotrowi; 1 sierpnia, św. Piotra w Okowach, ponieważ 1 sierpnia (nieznanego roku) poświęcono w Rzymie kościół pod takim wezwaniem (S. Pietro in Vincoli), w którym przechowuje się nadal dwa łańcuchy więzienne Piotra; inne domniemane relikwie łańcucha pokazuje się w kościele św. Cecylii (Rzym) oraz w Metzu i Minden (w 1960 r. święto Piotra w Okowach zostało zniesione); 18 listopada, poświęcenie bazylik Piotra i Pawła w Rzymie, które to święto sięga początkami poświęcenia dawnej świątyni św. Piotra 18 listopada 326 r. Dzisiejszą Bazylikę św. Piotra konsekrowano również 18 listopada, było to w 1626 r. We wczesnym średniowieczu darzono Piotra wielką czcią nie tylko w Rzymie, ale także we Frankonii i na ziemiach Anglosasów; dynastia Karolingów obrała sobie nawet tego księcia Kościoła za patrona.Wiele miejsc, przede wszystkim zaś wiele innych jeszcze kościołów, przypomina w Rzymie Piotra. Jego relikwie przechowują m.in. kościoły: św. Jana na Lateranie (głowa św. Piotra i głowa św. Pawła), Świętych Jana i Pawła, św. Cecylii, św. Maryi na Zatybrzu, św. Praksedy i św. Grzegorza na Wzgórzu Celio. Także inne europejskie świątynie mają ponoć fragmenty relikwii św. Piotra. Do Piotra z kluczem do nieba nawiązuje zwyczaj kluczy św. Piotra, do którego od wieków przywiązuje się duże znaczenie. Piotr jest także panem pogody (Piotr przynosi dobrą pogodę).

Paweł: Dzień św. Pawła w zakresie obyczajów nie odgrywa większej roli. Niektórzy rolnicy wróżą na podstawie tego dnia o pogodzie jesienią, tu i ówdzie również o zbiorze oliwek. Dawniej święto św. Pawła obchodzono także 30 czerwca. Na przykład papież Hadrian I (772-95) przeniósł święto Pawła na 30 czerwca, aby każdy z apostołów miał na uroczyste obchody swój własny dzień.

Oprócz św. Pawła za Murami i św. Jana na Lateranie (głowa) w Rzymie relikwie św. Pawła są przechowywane także w rzymskich kościołach: św. Pawła alla Regola, św. Agnieszki, św. Ignacego, Świętych Wawrzyńca i Damazego, św. Praksedy i św. Eustachego. Inne miejsca czci relikwii to: Tars, Londyn, Monaster, Frankfurt, Korvey, Malta, Saragossa, Utrecht.

Inne święta i wspomnienia liturgiczne św. Pawła: 25 stycznia (nawrócenie), 16 kwietnia (przeniesienie głowy), 6 lipca (pierwsze przybycie do Rzymu), 1 września (odzyskanie wzroku), 18 lipca i 21 lutego.